امروزه سرودهای ملی کشورها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و یکی از مهم ترین عوامل معرفی ملت‌ها به دیگر ملل می‌باشد. کشور ما هم تا کنون چند سرود ملی رسمی داشته که با تغییرات و دگرگونی همراه بوده است. در این بین تصورات غلطی هم پیرامون سرود ملی ایران در گذشته مطرح شده که در نوع خود جالب است. در این نوشتار قصد داریم به بررسی سرودهای ملی کشورمان در طول تاریخ بپردازیم.
نگاهی به سازگان های (ارکستر ها) ایران باستان
همانطور که می‌دانید در برخی مواقع پژوهشگران برای یافتن دانش دقیق درباره دورانی همانند ایران باستان دچار مشکل می‌شوند. به صورت مستقیم نمی‌توان از وجود سرود میهنی در این دوره نام برد اما در آثار به جا مانده از دوران ساسانی، به تصویر بسیار جالبی بر می خوریم که به نوعی یک سازگان (ارکستر) را به ما نشان می‌دهد. در یکی از حجاری‌های طاق بستان کرمانشاه، یک گروه موسیقی ترسیم شده است که بانوان نوازنده مشغول نواختن هستند و به نظر می‌آید چند نفر هم سرپرستی این گروه را بر عهده دارند.
چنین گروه ارکستر مانندی، احتمال وجود سرود های میهنی را بوجود می‌آورد و شاید
بتوان از سرود های میهنی به عنوان یکی از کارهای این گروه نام برد. می دانیم که در
همین دوران، درفش کاویانی – که یادآور داستان کاوه آهنگر است- به عنوان یکی از پ
رچم های رسمی ایران مطرح بوده است.
عمو سبزی فروش
جالب است بدانیم، ترانه مشهور «عمو سبزی فروش» حداقل یک بار به عنوان
سرود ملی ایران به کار رفته است!! برخی از دانشجویانی که در زمان احمدشاه قاجار
در کشور آلمان مشغول به تحصیل بوده‌اند، نقل کرده اند که هنگام رژه در مقابل امپراتور آلمان،
به دلیل آنکه اطلاعاتی درباره سرود ملی ایران نداشتند؛ به ناچار سرود عمو سبزی‌فروش را اجرا کرده‌اند.
آقای «دکتر جلال گنجی» می گوید :
روزی رئیس دانشگاه به ما اعلام نمود که همه دانشجویان خارجی باید از
مقابل امپراطور آلمان رژه بروند و سرود ملی کشور خودشان را بخوانند…
همه ایرانی‌ها دور هم جمع شدیم و گفتیم ما که سرود ملی نداریم،
و اگر هم داریم، ما به‌یاد نداریم. پس چه باید کرد؟ وقت هم نیست که از ن
یشابور و از پدرمان بپرسیم. به راستی عزا گرفته بودیم که مشکل را چگونه حل کنیم…
یکی از دوستان گفت: این ها که فارسی نمی‌دانند. چطور است شعر و آهنگی را سر هم بکنیم
و بخوانیم و بگوییم همین سرود ملی ما است… کسی نیست که سرود ملی ما را بداند و اعتراض کند.
اشعار مختلفی که از سعدی و حافظ می‌دانستیم، با هم تبادل کردیم.
اما این شعرها آهنگین نبود و نمی‌شد به‌صورت سرود خواند. بالاخره من [دکتر گنجی] گفتم:
بچه‌ها، عمو سبزی‌فروش را همه بلدید؟.. گفتند: آری. خودم با صدای بلند و خیلی جدی شروع به
خواندن کردم: «عمو سبزی‌فروش… بله! سبزی کم‌فروش… بله! سبزی خوب داری؟… بله!»
فریاد شادی از بچه‌ها برخاست و شروع به تمرین نمودیم. بیشتر تکیه شعر روی کلمه «بله» بود
که همه با صدای بم و زیر می‌خواندیم… روز رژه، با یونیفورم یک‌شکل و یک‌رنگ از مقابل امپراطور آلمان،
«عمو سبزی‌فروش» خوانان رژه رفتیم. پشت سر ما دانشجویان ایرلندی در حرکت بودند.. از «بله»
گفتن ما به هیجان آمدند و «بله» را با ما همصدا شدند، به‌طوری که صدای «بله» در استادیوم طنین‌انداز شد
و امپراطور هم به ما ابراز تفقد فرمودند و داستان به‌خیر گذشت…
نخستین سرود سازمان‌دهی شده ایران
گفته می شود، رضا شاه پس از سفر به ترکیه و دیدار با آتاتورک تحت تاثیر رژه نظامی آنها قرار گرفت و در نتیجه به فکر سر و سامان بخشیدن به سرود ملی ایران افتاد. او دستور این کار را به «انجمن ادبی ایران» داد که از زمان مشروطه تشکیل شده بود.
انجمن ادبی ایران که با ساختن سرود ملی آشنایی نداشت، تصمیم گرفت از سرودهای سایر کشورها الهام بگیرد. سرانجام «داوود نجمی» با یاری «نصرالله خان مین باشیان» (ریاست کل موزیک نظام)، قطعه‌ای ساخت تا مطابق با آن اشعاری سروده شود. «محمد هاشم افسر» هم شعری برای این قطعه سرود اما گفته می‌شود رضا شاه پس از شنیدن سرود دو جای آن را اصلاح کرد: «از اجنبی جان می ستانیم» را به «از دشمنان جان می ستانیم» و «شهنشه ما زنده بادا» را به «شاهنشه ما زنده بادا» تغییر داد.
این سرود به این شرح است:
شاهنشه ما زنده بادا…
پاید کشور به فَرَّش جاودان…
کز پهلوی شد ملک ایران…
صد ره بهتر ز عهد باستان…
از دشمنان بودی پریشان…
در سایه‌اش آسوده ایران…
ایرانیان پیوسته شادان
… همواره یزدان بوَد او را نگهبان
ای پرچم خورشید ایران…
پرتو فکن بروی این جهان…
یاد آور از آن روزگاری…
کآسود از برق تیغت هر کران…
در سایه ات جان میفشانیم…
از دشمنان جان میستانیم…
ما وارث ملک کیانیم…
همیشه خواهیم وطن را از دل و جان
بودیم و هستیم پیرو حق…
جز حق هرگز نخواهیم از جهان…
با شه پرستی مملکت را…
داریم از دست دشمن در امان…
ما پیرو کردار نیکیم…
روشندل از پندار نیکیم…
رخشنده از گفتار نیکیم…
شد زین فضایل بلند آوازه ایران
این سرود را می‌توان به چند بخش تقسیم نمود. بخش نخست مربوط به «شاهنشاهی» و بخش دوم مربوط به «پرچم» می‌باشد؛ همچنین بخش سوم را، بخش «ملی» نامیده بودند؛ اما بیشتر اوقات، بخش نخست مورد توجه بود و در مراسم‌های گوناگون اجرا می‌گردید.
ای ایران، سرود میهنی همه ادوار
«ای ایران» هرگز سرود ملی رسمی ایران نبوده، اما همیشه به عنوان یکی از مهم ترین سرودهای میهنی در میان ایرانیان رواج داشته است. در ماه‌های اولیه بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷، این سرود برای مدت کوتاهی، کم و بیش نقش سرود ملی ایران را در رادیو و تلویزیون بازی کرد.
شعر «ای ایران» توسط «حسین گل گلاب» سروده شده و آهنگ آن را «روح الله خالقی» آهنگساز نامدار در سال ۱۳۲۳ در آواز دشتی روی این شعر ساخته است. داستان خلق این سرود را «اسماعیل نواب صفا» در کتاب خاطرات خود این گونه به نقل از حسین گل گلاب می نویسد:
وقتی در سال ۱۳۲۳ ایران تحت اشغال متفقین بود؛ بعد از ظهر یکی از روزهای تابستان در خیابان، شاهد حرکات دور از نزاکت بعضی از سربازان خارجی با مردم بودم و از ناراحتی نمی دانستم چه کنم، بی اختیار راه انجمن موسیقی را که تازه تأسیس شده بود، پیش گرفتم. وقتی خالقی مرا دید گفت: چرا ناراحتی؟ واقعه را برایش تعریف کردم. او گفت ناراحتی فایده ای ندارد بیا کاری کنیم و سرودی بسازیم. این بود که سرود ای ایران خلق گردید.
بخش هایی از این سرود به این شرح است:
ای ایـران ای مرز پرگُهر ای خاکت سرچشمه ی هنر
دور از تو اندیشه ی بَدان پـــاینده مـانی تو جاودان
ای دشمن ار تو سنگ خاره‌ای من آهنم
جان من فدای خاک پاک میهنم
سرود «پاینده بادا ایران»
اولین سرود ملی پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ را «ابوالقاسم حالت» در سال ۱۳۵۸ سرود. این شعر با موسیقی ساخته شده توسط «محمد بیگلری پور» سرود ملی جمهوری اسلامی ایران شد. این سرود از نظر ریتم و ملودی شبیه به سرود شاهنشاهی بود اما مضمون شعر آن بسیار دگرگون شد.
بخش مهم و مشهور این سرود بدین شرح است:
شُد جمهوری اسلامی به پا
که هم دین دهد هم دنیا به ما
از انقلاب ایران دِگر
کاخ ستم گشته زیر و زِبَر
تصویر آینده ی ما
نقش مراد ماست
نیروی پاینده ما
ایمان و اتحاد ماست
یاری گر ما دست خداست
ما را در این نبرد او رهنماست
در سایه ی قرآن، جاودان
پاینده بادا ایران…
سرود «مهر خاوران»
سرود «پاینده بادا ایران» با این بهانه که به علت طولانی بودنش، مناسب مراسم رسمی نیست؛ تغییر پیدا کرد و سرود «مهر خاوران» جایگزین آن شد. سراینده مهر خاوران، «ساعد باقری» است و سرود ملی کنونی جمهوری اسلامی ایران با موسیقی «دکتر ریاحی» تهیه شد.
«عباس کی‌منش»، ملقب به «مشفق کاشانی» درباره این سرود گفته بود:
برای شعر این سرود در شورای سازمان [صدا و سیما] که با حضور من و استاد اوستا، شاهرخی، باقری، سبزواری، معلم و… برگزار شد، شعر آقای باقری و سرود ملی ما مورد تایید قرار گرفت …
این سرود بدین شرح است:
سَر زَد از افق
مِهرِ خاوران
فروغِ دیده حق باوران
بهمن، فَرِّ ایمانِ ماست
پیامت ای امام
استقلال، آزادی
نقشِ جانِ ماست
شهیدان، پیچیده در گوش زمان، فریادتان
پاینده مانی و جاودان
جمهوری اسلامی ایران
بن‌مایه‌ها و یاری‌نامه‌ها:
– خالقیان، مجید. «سرود های ملی ایران از آغاز». پایگاه خردگان. ۵ اردیبهشت ۱۳۹۴.
نشانی رایاتاری: http://kheradgan.ir/?p=1097
– «شاعر سرود جمهوری اسلامی کیست؟». آفتاب. ۱۵ شهریور ۱۳۹۰.
– «مصاحبه صدای آلمان با پیمان سلطانی». دویچه‌وله.
– «وقتی عمو سبزی‌فروش سرود ملی ایران شد». ایسنا. ۲۲ مرداد ۱۳۹۳.
– کشمیری، نازنین. «سرودهای ملی ایران، از ناصرالدین شاه قاجار تا امروز». بی بی سی فارسی. ۲۶ بهمن ۱۳۹۰
عضو شوید
عضویت سریع
آمار
وب سایت:
آمار مطالب
آمار بازدید
